خودروهای اسپرت

شايد تا كنون برايتان پيش آمده باشد كه به خاطر خرابی گيربكس خودرويتان به تعميرگاه‌های متعدد مراجعه كرده باشيد. ولي آيا شده به اين فكر كنيد كه گيربكس چيست و چه وظيفه‌ای را در خودروي شما ايفا میکند؟ يا اصلا چرا و چه چيز‌هایی باعث خرابی آن میشود و آيا اهميت به سزايی دارد كه بعد از خراب شدن بخواهيد وقت و هزينه‌ای برايش صرف كنيد؟

اگر اين سوالات برای شما هم پيش آمده پس اين مقاله قطعا برايتان مفيد خواهد بود و برای شخص شما تدوين شده؛ پس تا آخر اين مطالب با ما همراه باشيد تا به تمامی سوالات و دغدغه های شما در رابطه با گيربكس پاسخ دهيم

گیربکس ها یکی از بخش های اصلی در هر خودرویی به حساب می آیند که بدون وجود گیربکس عملکرد اصلی خودرو دچار مشکل می شود سلامت بودن گیربکس سبب می شود تا موتور به اندازه کافی کار کند و نیاز نباشد تا با کاکردن بیش از توان شتاب کافی را تولید کند. در زنجیره ی انتقال شتاب از موتور به چرخ ها و حرکت خودرو، گیربکس نقش واسط را ایفا میکند و در صورتی که این واسط خراب باشد حرکت خودرو دچار اختلال می شود که این اختلال به شکل های مختلف بروز و نمود پیدا می کند.

همان طور که اشاره کردیم گیربکس ها از همان ابتدا در خودرو های مختلف وجود داشتند، نوع ابتدایی گیربکس ها به شکل دستی بودند و تعویض دنده ها به صورت دستی انجام می شد این دسته از گیربکس ها ساختار ساده ای داشتند و می توان آن ها را نسل اولیه ی گیربکس های کنونی دانست. تعمیر این گیربکس ها با توجه به ساختار ساده ای که داشتند کار آسانی بود و نیاز به دانش و علم بالایی نداشت.

در حال حاضر گیربکسی که در اغلب خودرو ها به کار برده می شود یا به صورت نیمه اتوماتیک است و یا به شکل اتوماتیک این دسته از گیربکس ها برخلاف گیربکس های دستی ساختار پیچیده و سیستم برقی به مراتب کامل تری دارند و به همین دلیل نمی توان تعمیر این دسته از گیربکس ها را در هر تعمیرگاهی انجام داد.

تعمیرگاه گیربکس به مکانی گفته می شود که در آن انواع خدمات مورد نیاز برای تعمیر و سرویس گیربکس به منظور بررسی و رفع مشکل ایجاد شده در گیربکس توسط تکنسین های ماهر ارائه می شود. با توجه به این تعاریف تعداد کمی از مراکز در ایران دارای تکنسین های آموزش دیده برای تعمیر گیربکس اتومات هستند همین عامل سبب می شود تا پیدا کردن تعمیرگاه گیربکس اتومات سخت تر از گیربکس های دستی باشد.

رایج ترین نوع گیربکس اتوماتیک از نیروی هیدرولیک برای تعویض دنده استفاده می کند. بگشتاور موتور را به گیربکس متصل می کند و از مایع تحت فشار برای انتقال نیرو به چرخ دنده ها استفاده می کند. این دستگاه جایگزین یک کلاچ اصطکاکی دستی می شود و به خودرو اجازه می دهد بدون توقف کامل متوقف شود.

همانطور که موتور نیرو را به پمپ مبدل گشتاور منتقل می کند، پمپ این نیرو را به سیال انتقال تبدیل می کند که توربین مبدل گشتاور را تغذیه می کند. این دستگاه قدرت سیال را افزایش می دهد و حتی نیروی بیشتری را به توربین منتقل می کند که یک چرخش توان گردابی ایجاد می کند که توربین و شفت مرکزی متصل را می چرخاند. سپس نیروی ایجاد شده توسط این چرخش از شفت به اولین مجموعه دنده سیاره ای جعبه دنده منتقل می شود.

روغن گیربکس توسط یک پمپ روغن تحت فشار قرار می گیرد، که اجازه می دهد سرعت بسته به سرعت خودرو، چرخش لاستیک در دقیقه و سایر عوامل تغییر کند. پمپ دنده ای بین چرخ دنده سیاره ای و مبدل گشتاور قرار می گیرد،. ورودی پمپ مستقیماً به محفظه مبدل گشتاور متصل به صفحه فلکس موتور منتهی می شود. هنگامی که موتور کار نمی کند، گیربکس فشار روغن مورد نیاز برای کار را ندارد و بنابراین خودرو نمی تواند با فشار استارت شود.چرخ دنده های مختلف را گاهی اوقات دنده خورشیدی، چرخ دنده حلقه ای و چرخ دنده سیاره ای می نامند. چیدمان چرخ دنده ها تعیین می کند که هنگام تعویض دنده چه مقدار نیرو از یک دنده به دنده دیگر و به سمت درایو وسیله نقلیه خارج می شود.

گیربکس، جعبه دنده‌ای برای انتقال توان موتور

موتور خودرو وظيفه‌ی توليد نيروي محركه‌ی لازم براي حركت چرخ‌ها را دارد. ولي چطور و به چه مقدار اين نيرو به چرخ‌ها مي‌رسد؟

جعبه دنده يا همان گيربكس (gearbox) موظف است نيروی توليدی توسط موتور را متناسب با نياز خودرو كنترل و تنظيم كند و سپس آن را به چرخ‌ها منتقل كند.

به عبارت ساده‌تر گيربكس نيروی دريافتی از موتور را كنترل و سرعت چرخ‌ها را به واسطه‌ی چرخ دنده‌هايش و بدون تغيير در دور موتور تنظيم مي‌كند.

علاوه بر اين جلوگیری از سرعت‌های ناخواسته، تنظيم جهت حركت خودرو و فعال بودن موتور بدون حركت خودرو از ديگر وظايف گيربكس است.

پس تا اينجا میتوان گفت که گیربکس يك جزء حياتي براي خودرو به شمار مي‌آيد چرا که خودرو بدون گیربکس قادر به حرکت نیست و خودرو بدون امکان حرکت معنا و استفاده‌ای ندارد در نتیجه باید حواسمان به این جعبه‌ی ارزشمند باشد.

در ادامه به جزئيات بيشتر و دقيق تري از ابعاد مختلف اين بخش از خودرو می‌پردازیم.

گيربكس از چه بخش هايي تشكيل شده؟

شکل بالا یک نمای کلی از گیربکس را نشان می‌دهد که تمام اجزای داخلی آن از جمله: پوسته‌ی گیربکس، محور کلاچ (شافت ورودی)، محور زیر (شافت واسط)، محور اصلی (شافت خروجی)، یاتاقان، دسته دنده، میل ماهک، ماهک، کشویی دنده، دنده برنجی، عایق نشت و چرخ دنده‌ها که اصلی ترین جزء هستند را نشان می‌دهد.

در ادامه به بررسی یک به یک اجزاء نام برده شده می‌پردازیم و وظایف هر یک را آشکار می‌سازیم.

-پوسته‌ی گيربكس: در اين پوسته‌ی چدنی چرخ دنده‌ها، یاتاقان‌های گیربکس و محورها قرار دارند.

-شافت ورودی (محور کلاچ): این محور محرک گیربکس محسوب می‌شود. این محور به چرخ‌ دنده‌ای در بخش ورودی پوسته‌ گیربکس متصل است و از طریق کلاچ با موتور خودرو ارتباط دارد.

-شافت واسط (محور زیر): این محور نيرو را از محور محرک به محور متحرک منتقل مي‌كند.

-شافت خروجی (محور اصلی): این محور به واسطه‌ چرخ‌دنده‌ها و یاتاقان‌ها با محور واسط ارتباط دارد و نیروی تبدیل شده در جعبه دنده را به دیفرانسیل (میل گاردان) هدایت می‌کند.

-یاتاقان (بیرینگ گیربکس): نام ديگر اين قطعه چرخ دنده‌ي هدايت كننده است. با حرکت کشویی به سمت چرخ دنده‌ ها رفته، چفت شده و موجب فعالیتش می‌شود.

-دسته دنده: بیرونی‌ترین جزء سیستم گیربکس که در برخی از خودروهای با گیربکس اتوماتیک به طور کامل حذف شده. برای تغییر دنده‌ها مختلف در جعبه دنده مسیری H شکل را طی می‌کند. کنترل این دسته‌ اهرمی شکل در برخي خودرو‌ها به صورت خودکار و در برخي ديگر به صورت دستي و به واسطه‌ي راننده است.

–میل ماهک: اين قطعه رابط بین دسته دنده و ماهک است. زماني كه راننده دسته دنده را حركت مي‌دهد در واقع میل ماهک را حرکت می‌دهد.

-ماهك: ماهک قطعه‌ای خمیده و فلزی است که به انتهای میل ماهک وصل شده است. نیروی اثرکننده بر میل ماهک توسط دسته دنده به آن منتقل و موجب حرکتش می‌شود. به تعداد میل ماهک‌ها، ماهک در گیربکس وجود دارد.

-کشویی دنده: قطعه‌ای شیاردار است که ماهک در یکی از این شیارها قرار گرفته و موجب حرکت کشویی دنده می‌شود.و در شیار دیگر این قطعه جعبه دنده برنجی و یاتاقان قرار گرفته و دنده انتخاب شده را مشخص و وارد مدار می‌کند.

-دنده برنجی: دنده برنجی جسمی فلزی و حلقه‌ای است و رابطی بین دنده‌های کشویی و یاتاقان‌های گیربکس است که باعث می‌شود این‌ها با هم درگیر شده و برای انجام هرچه سریعتر و با دقت بیشتر این درگیری، از دنده برنجی استفاده می‌شود. این دنده در اطراف خود فرم دندانه‌دار دارد. این قطعه در کنار یاتاقان‌ها، نیروهای دورانی و طولی وارد آمده به را کاهش می‌دهد.

-کاسه نمد (عایق نشت): برای حفاظت از یاتاقان‌ها و روغن درون آن‌ها در برابر نفوذ ذرات گرد و غبار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 -چرخ دنده‌ها: چرخ دنده‌ها مهم‌ترین قطعه در گیربکس خودرو هستند و بدون آن‌ها جعبه دنده کاربردی ندارد، چراکه عامل اصلی حرکت این قطعات به شمار می‌آیند. چرخ‌دنده‌ها در پوسته‌ جعبه دنده قرار دارند و هر یک نماینده یکی از دنده‌های خودرو است.

همانطور که در شکل بالا شمایی از چرخ دنده ها می‌بینید واضح است که چرخ دنده‌ها، حلقه‌هایی فلزی با دیواره‌ بیرونی دندانه‌دار و در قطرهای متفاوت هستند که روی محورهای خود قرار می‌گیرند و به همان مراکز به چرخش در می‌آیند.

ارتباط بین محورها از طریق درگیری دندانه‌های چرخ دنده‌ها برقرار می‌شود.

حتما تا به حال برایتان پیش آمده که عبارت دنده‌ي سنگين يا دنده‌ي سبك را شنيده يا گفته باشيد مثلا هميشه در سرازيري‌ها و ر بالايي‌ها مي‌گويند بايد با دنده‌ي سنگين حركت كرد تا فشار كمتري به خودرو وارد شود، ولي آيا دليل اين موضوع را مي‌دانيد و با شيوه‌ی عملكرد دنده ها آشنايی داريد؟

چرخ دنده های متنوعی در گيربكس خودرو وجود دارد كه هر كدام در ابعاد متنوعی طراحی شدند البته قابل ذكر است كه برای درگيری بين دو چرخ دنده بايد قطر آنها يكسان باشد. اين تفاوت در اندازه ی قطر چرخ دنده‌ها مسبب به وجود آمدن دنده‌ی سنگين و دنده‌ی سبك شده.

چرخ دنده‌هایی با قطر بیشتر که سنگین‌تر هم هستند باعث به وجود آمدن دنده‌ی سنگین برای مثال دنده‌ی 1 و چرخ دنده‌های با قطر کم‌تر که سبک‌تر هم هستند موجب به وجود آمدن دنده‌ی سبک برای مثال دنده‌ی 5 هستند.

در چرخ دنده‌هاي قطورتر قدرت بالاست و در چرخ دنده‌هاي نازك‌تر سرعت بالايي را مشاهده مي‌كنيم براي همين ابتداي حركت با دنده‌ي 1 كه يك دنده‌ي سنگين است شروع مي‌شود.

گيربكس‌ها چگونه آسيب ديده مي‌شوند؟

اگر خودروي شما اتوماتيك است براي حفاظت از آن بايد كار هاي زير را انجام دهيد:

وقتی در وضعیت خلاص هستيد و پا روی پدال گاز گذاشته اید، حالت D را انتخاب نکنید.

در زمان كه خودرو در حال حرکت است، دنده‌ي جعبه دنده (P, R, N, D) را تعويض نكنيد.

هنگامي كه مي‌خواهيد گارك كنيد، قبل از توقف کامل خودرو، حالتP  را انتخاب نکنید.

در سرازیری ها، با دنده خلاص حركت نكنيد.

هر چند وقت يكبار خودرو را براي سرويس دهي به تعميرگاه ببريد و براي هر خودرو از روغن مخصوص به همان خودرو استفاده كنيد.

هرچند وقت یکبار روغن گیربکس را تخلیه کنید.

اگر خودروي شما گيربكس دستي دارد براي حفاظت از آن به نكات زير توجه كنيد:

یکی از مهم ترين مسائلی که باعث خرابی گیربکس در خودروهايی با گيربكس دستی می‌شود آن است که رانندگان عادت کرده‌اند همواره پای خود را روی پدال کلاچ بگذارند. با این عمل به طور دائم بلبرینگ‌های دو طرف شفت داخلی گیربکس با صفحه‌کلاچ درگیر مي‌شوند و طول عمر آنها بسیار کوتاه مي‌شود.

چگونه علائم خرابي گيربكس‌ را تشخيص دهيم ؟

در خودروهایی که از گیربکس دستی استفاده مي‌كنند چون راننده كنترل كننده‌ي اصلي به حساب مي‌آيد و بايد دنده را در دورهای مختلف تغيير دهد، تجربه و نوع رانندگی شخص از عوامل اصلی کارکرد بهینه گيربكس به شمار می‌رود. عموما در این مدل از گیربکس‌ها، ايراداتي به وجود می‌آید که در ادامه به آنها اشاره ميكنيم. اگر خودروي شما هر يك از اين ايرادات را داشت بايد به تعميرگاه مراجعه كنيد در صورت نياز ميتوانيد به تعميرگاه نامبروان كرج كه گروهي از اساتيد كاربلد در آنجا فعاليت مي‌كنند مراجعه كنيد.

بد جا افتادن دنده، خود به خود خلاص شدن دنده، زوزه کشیدن گیربکس، سوت کشیدن و جیرینگ جیرینگ کردن گيربكس، صدای درگیری دنده‌ها، بوي سوختگي از خودرو حس مي‌كنيد، از زير ماشين مايعي نشت مي‌كند و …

براي خودروهاي با دنده‌ي اتوماتيك هم عموما علائم مشابه رخ مي‌دهد.

در صورت بروز هر یک از مشکلات حتما به تعیمیرگاه مراجعه کنید و مشکلات به وجود آمده را جدی بگیرید.